Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!

...Ta quen nhau chưa đầy một ngày
Nhưng hạnh phúc không tính được bằng ngày
Và tình yêu không đong đếm theo giờ*...

"Chị Nhung" (1970)

Nếu nói tới những thần tượng của các ngôi sao một thời xa xưa không thể không nhắc tới Ái Vân. Đối với bọn thanh thiếu niên, và có lẽ cả thiếu nhi vào những năm 70-80, cái tên Ái Vân thể hiện một hình mẫu lý tưởng về một cô gái, một thiếu nữ "trong mộng" thời bấy giờ. Hình ảnh "Chị Nhung", cô biệt động Sài gòn thông minh, gan dạ và xinh đẹp, trong bộ phim cùng tên năm 1970, đã chiếm một vị trí đặc biệt trong trái tim của các thanh thiếu niên đủ mọi lứa tuổi.
Trong trí nhớ của tôi hồi xa xưa thì Ái Vân thực sự nổi tiếng là một ca sĩ sau khi chị đoạt giải thưởng lớn Grandprix tại Liên hoan nhạc nhẹ quốc tế (của các nước XHCN) Dresden, CHDC Đức năm 1981. Trước đó chị cũng đã là một ca sĩ quen thuộc với công chúng. Giọng hát của chị không thuộc loại khỏe, dài hơi hay bao quát được một giải âm tần rộng nhưng có một cái gì đó rất đặc biệt. Ai nghe Ái Vân hát dù chỉ một lần cũng có thể nhận ra được giọng hát của chị lần thứ hai, dù đó là một bài hoàn toàn khác. Đương nhiên gương mặt đẹp và nhất là đôi mắt rất sáng của chị làm cho các khán giả truyền hình cũng "cảm" và "mê" mệt luôn. Tuy nhiên về mặt kỹ thuật, phong cách và thể hiện cũng không có gì thực sự nổi bật, vượt trội so với rất nhiều các sĩ tài năng kỳ cựu và cùng thời với chị như Lê Dung, Thu Hiền, Thanh Hoa... Tóm lại trước khi được giải, theo giới am hiểu âm nhạc và nghệ thuật, chị chưa có gì thật sự đặc biệt để được liệt vào hàng ngũ các giọng ca vàng, hay nói theo ngôn ngữ bây giờ là "divas". Chuyện chị Ái Vân giành được giải thưởng quốc tế đầu tiên về ca nhạc đã làm thay đổi hoàn toàn cách nhìn nhận của các nhà bình luận và các khán thính giả khắt khe nhất.

Tại Liên hoan nhạc nhẹ Dresden 1981 chị hát "Bài ca xây dựng" và bài "Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!" bằng tiếng Đức, một bài hát rất hay, rất nổi tiếng và được cả một thế hệ thanh niên Đức yêu thích.

Tôi vẫn nhớ rất hay xem chương trình ca nhạc quốc tế trên TV cùng với bố tôi. Tôi còn nhớ có hỏi bố về ý nghĩa của bài hát này và được bố giải thích loáng thoáng qua loa. Nhưng tôi không thỏa mãn một chút nào với lời giải thích của bố. Có lẽ vì bố tôi không thực sự biết tiếng Đức. Chính bố cũng đã tự nhận như vậy và cười xòa, vì bố biết một lần nữa, mặc dù rất cố gắng, bố làm cho con trai thất vọng vì bố không còn là siêu nhân, cái gì cũng biết như hồi tôi còn thật bé. May ra thì lúc đó bố có thể đọc được tài liệu chuyên môn. Nhưng chắc là phải tra từ điển chết thôi. Đằng này lại là hát thì cực khó nghe.

Sau đó tôi có tìm hiểu thêm nhưng trên báo trên đài cũng chẳng ai buồn tìm hiểu lời của bài hát này có ý nghĩa gì. Tôi đoán mọi người cũng tò mò muốn biết như tôi nhưng ai cũng chịu. Vì nguồn thông tin duy nhất thời bấy giờ là báo và đài mà như thầy Khải nói "ông báo, ông đài mà không đưa tin thì chỉ có chịu". Vậy cho nên mọi người cũng chỉ đoán mò từ đầu đề của bài hát rằng có lẽ đó là về sự chiến thắng của chính nghĩa... rất hợp với hoàn cảnh của Việt nam sau chiến tranh chống Mỹ cứu nước, đang xây dựng lại đất nước tươi đẹp của mình .... Và do đó gây được cảm tình của ban giám khảo chăng?

Nếu biết lời tiếng Đức thì chắc có thể tìm được người dịch ra tiếng Việt một cách dễ dàng. Nhưng có lẽ thời đó số người biết tiếng Đức thật giỏi để có thể nghe hiểu bài hát Đức này và dịch ra tiếng Việt chắc là tiệm cận zero. Đối với tôi, nếu bố mà đã không biết và không làm được thì chắc chẳng ai có thể biết và làm được.

Sau này, lúc đã đi học, đi làm cũng có lúc nghe lại bài này thấy quen thuộc thì lẩm bẩm huýt sáo hoặc hát theo, mà thực ra vẫn chẳng biết bài hát này nói về cái gì. Chỉ chắc chắn một điều là bài hát này là một bài khá nổi tiếng, do một ca sĩ người Đức, cũng đã từng giành được giải nhất tại chính liên hoan nhạc nhẹ quốc tế Dresden.

Bây giờ ngồi tìm kiếm trên youtube, thì tìm được một clip Ái Vân hát bài này cũng chính tại Dresden năm 1982. Có lẽ không khác nhiều lắm so với lần chị hát thi ở Dresden một năm trước đó, năm 1981. Nhiều khả năng là do chuẩn bị, tập luyện kỹ càng hơn với dàn nhạc mà lần trình diễn này của chị còn hay hơn lần trước.

Phải công nhận tiếng Đức chị hát khá tốt*1*, và có lẽ đó cũng là điều gây ấn tượng lớn không chỉ dân ta mà ngay cả bọn Đức cũng vậy.

Nhưng nội dung của bài hát là về cái gì? Tôi để ý là trong các bài viết về Ái Vân trước kia cho tới ngày hôm nay, ngày kể cả những cuộc phỏng vấn mấy năm gần đây của chị, người ta cũng không hỏi chị về những bài hát này. Người ta viết về việc chị giành được giải thưởng quốc tế, trở thành nổi tiếng, sau đó là về những điều thú vị khác trong cuộc đời tương đối long đong ở nước ngoài của chị.

Ở thời buổi hiện đại này, tìm ra lời của một bài hát không khó lắm. Dưới đây là lời bài hát và bản dịch sang tiếng Việt*2*.

So ging noch nie die Sonne auf

Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!

So ging noch nie die Sonne auf so glänzte nie der Fluss herauf aus meiner Stadt die unter mir im Lärm der Strassen erwacht So hab ich nie den Wind gespürt der leise meinen Arm berührt genau wie seine Hände so behutsam und zärtlich und sacht in dieser Nacht. Ich find es beinah sonderbar dass er mir je ein Fremder war und dabei kennen wir uns kaum einen Tag doch das Glück zählt nicht nach Tagen und die Liebe nicht nach Stunden und mein Herz hat so viel Wärme und Geborgenheit empfunden als ich hier in seinen Armen lag.

Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế! dòng sông cũng chưa bao giờ tỏa sáng như thế dưới kia trong tiếng ồn ào của đường phố thành phố thân yêu của tôi đang dần thức tỉnh Tôi cũng chưa bao giờ thấy gió chạm nhẹ nhàng vào cánh tay của tôi như thế hệt như bàn tay anh, che chở mà vẫn nhẹ nhàng, và rất đỗi dịu dàng trong đêm*3*. Tôi thấy rất đỗi lạ lùng mới hôm qua anh còn là một người lạ và ta hầu như chỉ quen nhau chưa đầy một ngày nhưng hạnh phúc không tính được bằng ngày tình yêu không đong đếm theo giờ trái tim tôi cảm nhận biết bao ấm áp và biết bao bình an trong vòng tay rộng mở của anh.

Các bạn đọc có thấy ngạc nhiên không? Có thấy tại sao trên báo trên đài ở ta người ta lại cố tình lảng đi không đả động gì tới nội dung của bài hát nổi tiếng đó không? Tôi thì phải nói là "choáng". Vào năm 1981 mà chọn hát một bản tình ca nóng bỏng và lai láng như thế thì Ái Vân cũng dũng cảm đấy chứ!

Còn bây giờ, để so sánh, xin mời các bạn nghe ca sĩ Gaby Rückert trình bày bài hát "So ging noch nie die Sonne auf"*4*. Chị là người đầu tiên đem tới thính giả CHDC Đức bài hát này vào năm 1978. Chị cũng là người giới thiệu về Ái Vân trên đài truyền hình của CHDC Đức và dẫn Ái Vân đi chơi Dresden sau khi cả hai chị đều giành được hai giải cao nhất tại Liên hoan nhạc nhẹ Dresden 1981.

VH - 2013.08.29

Chú thích:

[*] Und dabei kennen wir uns kaum einen Tag
doch das Glück zählt nicht nach Tagen
und die Liebe nicht nach Stunden
[1] Trong hồi ký hay tự truyện "Hồi ức một đóa hồng" của mình Ái Vân có kể rằng chị và Ái Xuân học trường cấp II Dịch Vọng, Từ Liêm, Hà Nội. Tại đây chị đã được học tiếng Đức và hát một số bài hát tiếng Đức.
[2] Tôi dịch rất thô sơ, và đương nhiên có chạy qua nhờ anh Gúc giúp cho một bản nháp đầu tiên. Sau đó sửa đi sửa lại cho hợp tai hơn một chút.
[3] "in dieser Nacht"=trong đêm đó, nghĩa là đêm hôm qua! Vì chàng và nàng mới quen nhau chưa được một ngày. 
[4] Ái Vân bỏ qua, không hát một đoạn "quan trọng" trong phần bắt đầu của bài hát này:
Ich schau ihn an und rühr mich kaum
die Nacht mit ihm sie war kein Traum
und alles um mich her ist völlig real
und ich höre seinen Atem
und ich spüre seine Nähe
und ich öffne leis das Fenster
und mir ist als sehe ich die Welt
zum allerersten Mal.
Đoạn này tình cảm hơi tha thiết quá nên ... thôi, không cần phải dịch tiếp nữa ;) 
Ai tò mò muốn biết thì nhấn vào đây để xem anh Gúc dịch thế nào nhé. 

[*5*] DRA trong clip là viết tắt của "Deutsches Runfunkarchiv", cơ quan lưu trữ truyền thanh (và cả truyền hình?) của Đức.