Saturday, August 31, 2013

Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!

...Ta quen nhau chưa đầy một ngày
Nhưng hạnh phúc không tính được bằng ngày
Và tình yêu không đong đếm theo giờ*...

"Chị Nhung" (1970)
Nếu nói tới những thần tượng của các ngôi sao một thời xa xưa không thể không nhắc tới Ái Vân. Đối với bọn thanh thiếu niên, và có lẽ cả thiếu nhi vào những năm 70-80, cái tên Ái Vân thể hiện một hình mẫu lý tưởng về một cô gái, một thiếu nữ "trong mộng" thời bấy giờ. Hình ảnh "Chị Nhung", cô biệt động Sài gòn thông minh, gan dạ và xinh đẹp, trong bộ phim cùng tên năm 1970, đã chiếm một vị trí đặc biệt trong trái tim của các thanh thiếu niên đủ mọi lứa tuổi.
Trong trí nhớ của tôi hồi xa xưa thì Ái Vân thực sự nổi tiếng là một ca sĩ sau khi chị đoạt giải thưởng lớn Grandprix tại Liên hoan nhạc nhẹ quốc tế (của các nước XHCN) Dresden, CHDC Đức năm 1981. Trước đó chị cũng đã là một ca sĩ quen thuộc với công chúng. Giọng hát của chị không thuộc loại khỏe, dài hơi hay bao quát được một giải âm tần rộng nhưng có một cái gì đó rất đặc biệt. Ai nghe Ái Vân hát dù chỉ một lần cũng có thể nhận ra được giọng hát của chị lần thứ hai, dù đó là một bài hoàn toàn khác. Đương nhiên gương mặt đẹp và nhất là đôi mắt rất sáng của chị làm cho các khán giả truyền hình cũng "cảm" và "mê" mệt luôn. Tuy nhiên về mặt kỹ thuật, phong cách và thể hiện cũng không có gì thực sự nổi bật, vượt trội so với rất nhiều các sĩ tài năng kỳ cựu và cùng thời với chị như Lê Dung, Thu Hiền, Thanh Hoa... Tóm lại trước khi được giải, theo giới am hiểu âm nhạc và nghệ thuật, chị chưa có gì thật sự đặc biệt để được liệt vào hàng ngũ các giọng ca vàng, hay nói theo ngôn ngữ bây giờ là "divas". Chuyện chị Ái Vân giành được giải thưởng quốc tế đầu tiên về ca nhạc đã làm thay đổi hoàn toàn cách nhìn nhận của các nhà bình luận và các khán thính giả khắt khe nhất.

Tại Liên hoan nhạc nhẹ Dresden 1981 chị hát "Bài ca xây dựng" và bài "Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!" bằng tiếng Đức, một bài hát rất hay, rất nổi tiếng và được cả một thế hệ thanh niên Đức yêu thích.

Tôi vẫn nhớ rất hay xem chương trình ca nhạc quốc tế trên TV cùng với bố tôi. Tôi còn nhớ có hỏi bố về ý nghĩa của bài hát này và được bố giải thích loáng thoáng qua loa. Nhưng tôi không thỏa mãn một chút nào với lời giải thích của bố. Có lẽ vì bố tôi không thực sự biết tiếng Đức. Chính bố cũng đã tự nhận như vậy và cười xòa, vì bố biết một lần nữa, mặc dù rất cố gắng, bố làm cho con trai thất vọng vì bố không còn là siêu nhân, cái gì cũng biết như hồi tôi còn thật bé. May ra thì lúc đó bố có thể đọc được tài liệu chuyên môn. Nhưng chắc là phải tra từ điển chết thôi. Đằng này lại là hát thì cực khó nghe.

Sau đó tôi có tìm hiểu thêm nhưng trên báo trên đài cũng chẳng ai buồn tìm hiểu lời của bài hát này có ý nghĩa gì. Tôi đoán mọi người cũng tò mò muốn biết như tôi nhưng ai cũng chịu. Vì nguồn thông tin duy nhất thời bấy giờ là báo và đài mà như thầy Khải nói "ông báo, ông đài mà không đưa tin thì chỉ có chịu". Vậy cho nên mọi người cũng chỉ đoán mò từ đầu đề của bài hát rằng có lẽ đó là về sự chiến thắng của chính nghĩa... rất hợp với hoàn cảnh của Việt nam sau chiến tranh chống Mỹ cứu nước, đang xây dựng lại đất nước tươi đẹp của mình .... Và do đó gây được cảm tình của ban giám khảo chăng?

Nếu biết lời tiếng Đức thì chắc có thể tìm được người dịch ra tiếng Việt một cách dễ dàng. Nhưng có lẽ thời đó số người biết tiếng Đức thật giỏi để có thể nghe hiểu bài hát Đức này và dịch ra tiếng Việt chắc là tiệm cận zero. Đối với tôi, nếu bố mà đã không biết và không làm được thì chắc chẳng ai có thể biết và làm được.

Sau này, lúc đã đi học, đi làm cũng có lúc nghe lại bài này thấy quen thuộc thì lẩm bẩm huýt sáo hoặc hát theo, mà thực ra vẫn chẳng biết bài hát này nói về cái gì. Chỉ chắc chắn một điều là bài hát này là một bài khá nổi tiếng, do một ca sĩ người Đức, cũng đã từng giành được giải nhất tại chính liên hoan nhạc nhẹ quốc tế Dresden.

Bây giờ ngồi tìm kiếm trên youtube, thì tìm được một clip Ái Vân hát bài này cũng chính tại Dresden năm 1982. Có lẽ không khác nhiều lắm so với lần chị hát thi ở Dresden một năm trước đó, năm 1981. Nhiều khả năng là do chuẩn bị, tập luyện kỹ càng hơn với dàn nhạc mà lần trình diễn này của chị còn hay hơn lần trước.

Phải công nhận tiếng Đức chị hát khá tốt*1*, và có lẽ đó cũng là điều gây ấn tượng lớn không chỉ dân ta mà ngay cả bọn Đức cũng vậy.

Nhưng nội dung của bài hát là về cái gì? Tôi để ý là trong các bài viết về Ái Vân trước kia cho tới ngày hôm nay, ngày kể cả những cuộc phỏng vấn mấy năm gần đây của chị, người ta cũng không hỏi chị về những bài hát này. Người ta viết về việc chị giành được giải thưởng quốc tế, trở thành nổi tiếng, sau đó là về những điều thú vị khác trong cuộc đời tương đối long đong ở nước ngoài của chị.

Ở thời buổi hiện đại này, tìm ra lời của một bài hát không khó lắm. Dưới đây là lời bài hát và bản dịch sang tiếng Việt*2*.
So ging noch nie die Sonne auf
Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!
So ging noch nie die Sonne auf
so glänzte nie der Fluss herauf
aus meiner Stadt die unter mir im Lärm der Strassen erwacht
So hab ich nie den Wind gespürt
der leise meinen Arm berührt
genau wie seine Hände so behutsam und zärtlich und sacht
in dieser Nacht.




Ich find es beinah sonderbar
dass er mir je ein Fremder war
und dabei kennen wir uns kaum einen Tag
doch das Glück zählt nicht nach Tagen
und die Liebe nicht nach Stunden
und mein Herz hat so viel Wärme
und Geborgenheit empfunden
als ich hier in seinen Armen lag.
Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế!
dòng sông cũng chưa bao giờ tỏa sáng như thế
dưới kia trong tiếng ồn ào của đường phố
thành phố thân yêu của tôi đang dần thức tỉnh
Tôi cũng chưa bao giờ thấy gió
chạm nhẹ nhàng vào cánh tay của tôi như thế
hệt như bàn tay anh, che chở mà vẫn nhẹ nhàng, và rất đỗi dịu dàng
trong đêm*3*.


Tôi thấy rất đỗi lạ lùng
mới hôm qua anh còn là một người lạ
và ta hầu như chỉ quen nhau chưa đầy một ngày
nhưng hạnh phúc không tính được bằng ngày
tình yêu không đong đếm theo giờ
trái tim tôi cảm nhận biết bao ấm áp
và biết bao bình an
trong vòng tay rộng mở của anh.

Các bạn đọc có thấy ngạc nhiên không? Có thấy tại sao trên báo trên đài ở ta người ta lại cố tình lảng đi không đả động gì tới nội dung của bài hát nổi tiếng đó không? Tôi thì phải nói là "choáng". Vào năm 1981 mà chọn hát một bản tình ca nóng bỏng và lai láng như thế thì Ái Vân cũng dũng cảm đấy chứ!

Còn bây giờ, để so sánh, xin mời các bạn nghe ca sĩ Gaby Rückert trình bày bài hát "So ging noch nie die Sonne auf"*4*. Chị là người đầu tiên đem tới thính giả CHDC Đức bài hát này vào năm 1978. Chị cũng là người giới thiệu về Ái Vân trên đài truyền hình của CHDC Đức và dẫn Ái Vân đi chơi Dresden sau khi cả hai chị đều giành được hai giải cao nhất tại Liên hoan nhạc nhẹ Dresden 1981.




VH - 2013.08.29

Chú thích:

[*] Und dabei kennen wir uns kaum einen Tag
doch das Glück zählt nicht nach Tagen
und die Liebe nicht nach Stunden
[1] Trong hồi ký hay tự truyện "Hồi ức một đóa hồng" của mình Ái Vân có kể rằng chị và Ái Xuân học trường cấp II Dịch Vọng, Từ Liêm, Hà Nội. Tại đây chị đã được học tiếng Đức và hát một số bài hát tiếng Đức.
[2] Tôi dịch rất thô sơ, và đương nhiên có chạy qua nhờ anh Gúc giúp cho một bản nháp đầu tiên. Sau đó sửa đi sửa lại cho hợp tai hơn một chút.
[3] "in dieser Nacht"=trong đêm đó, nghĩa là đêm hôm qua! Vì chàng và nàng mới quen nhau chưa được một ngày. 
[4] Ái Vân bỏ qua, không hát một đoạn "quan trọng" trong phần bắt đầu của bài hát này:
Ich schau ihn an und rühr mich kaum
die Nacht mit ihm sie war kein Traum
und alles um mich her ist völlig real
und ich höre seinen Atem
und ich spüre seine Nähe
und ich öffne leis das Fenster
und mir ist als sehe ich die Welt
zum allerersten Mal.

Đoạn này tình cảm hơi tha thiết quá nên ... thôi, không cần phải dịch tiếp nữa ;) 
Ai tò mò muốn biết thì nhấn vào đây để xem anh Gúc dịch thế nào nhé. 

[*5*] DRA trong clip là viết tắt của "Deutsches Runfunkarchiv", cơ quan lưu trữ truyền thanh (và cả truyền hình?) của Đức.

8 comments:

  1. Xem trong clip này có thể thấy Gaby Rückert đang dẫn Ái Vân đi chơi Dresden và giới thiệu AV trên đài truyền hình (?) CHDC Đức năm 1982.

    ReplyDelete
  2. Cám ơn tác giả bài viết đã cho biết một bí mật thú vị. Phải nói rằng thời kỳ đó tuy còn có những khó khăn. Nhưng những người thợ xây, chị Ái Vân, nhạc sĩ Hoàng Vân và rất nhiều người trong chúng ta nữa đã có những ước mơ thật cao đẹp "cho ngày nay, cho ngày mai và cho muôn đời sau". Đề nghị tác giả cứ thế tiếp tục phát huy những bài viết mới cho mọi người cùng thưởng thức. Cám ơn anh thật nhiều, em nghe bài hát mà xúc động quá!

    ReplyDelete
    Replies
    1. Cảm ơn Minh đã khuyến khích.

      Còn một đoạn nữa về chuyến đi hát ở Đức của chị Ái Vân. Nếu mọi người quan tâm thì khi nào rảnh mình sẽ kể tiếp.

      Delete
  3. Vào thời kỳ kinh tế Việt Nam còn nhiều khó khăn. Có người đã bôi bác chế độ bằng cách vẽ bức tranh một người đi xe đạp chở đằng sau mớ rau muống. Tay chỉ vào mớ rau muống người đạp xe nghêu ngao hát "cho ngày nay, cho ngày mai, cho muôn đời sau". Giờ đây kinh tế Việt Nam đã thoát nghèo, tuy đã gần như thoát xe đạp, nhưng chúng ta vẫn "chưa thoát" món rau muống. Bởi vì đó là món ăn khoái khẩu của rất nhiều người Việt chúng ta. Vậy bức tranh ngày xưa đó có phải là bức tranh châm biếm, bôi bác chế độ nữa hay đó lại chính là bức tranh nói lên nét đặc trưng của ẩm thực Việt Nam? (Có thể có người sẽ đặt câu hỏi chiếc xe đạp thì sao? Không sao hết, bởi vì giờ đây lại rất nhiều người thích đi xe đạp điện, đi xe đạp để tập thể dục...)

    ReplyDelete
  4. Rau muống ở nc mình thì rẻ và ngon, rau muống ở Úc đắt ... Hơn thịt bò mà lại xơ cứng không ngon . Chỉ khi đến mùa hè thì Rau muống mới ... Hạ giá cho Vịt kiu được ăn ... He he.

    Ngày xưa nói "tây rau muống" là chê Tây nghèo ....
    Bây giờ Việt kiều "rau muống" là Việt kiều ... Giàu mới dám ăn :)

    Dân Tây gọi rau muống là water spinac :) vùng queensland nhiều nhà tự trồng rau muống để ăn ... :)

    ReplyDelete
  5. Ở đây, chỗ mình cũng vậy. Bây giờ nhà ai làm tiệc ăn uống mà xào rau muống với tỏi thì mọi người đến cũng ăn lia lịa, "cho ngày nay, cho ngày mai cho cả tháng sau" luôn ;)

    Rau muống ở Việt nam trồng theo kiểu ruộng nước, vì thế ăn vừa "giòn" vừa mềm. Ở nước ngoài, như ở Úc hay Cali, nếu tự trồng mà tưới nhiều để cho rau ngon thì trả tiền nước chết thôi!

    Nhà mình bây giờ toàn ăn spinach xào tỏi chứ muốn ăn rau muống phải đi mua hơi xa, mà lại đắt. Được cái là bí đỏ ở đây rất to. Vào dịp Halloween được xơi bí đỏ xào tỏi xả láng.

    ReplyDelete
  6. À, bây giờ nhớ ra rồi. Món nộm rau muống bây giờ bọn mình dùng cải xoong (water crest) để thay rau muống.

    Ăn cũng được phết. Hơi đăng đắng một chút nhưng quan trọng là nghe nói cải xoong có tác dụng phòng chống ung thư (đặc biệt là ung thư phổi và ung thư vú). Bằng chứng là ở đây:

    Theo Wikipedia tiếng Anh:
    "It also appears to have antiangiogenic cancer-suppressing properties; it is widely believed to help defend against lung cancer. A 2010 study conducted by the University of Southampton found that consumption of watercress may also inhibit the growth of breast cancer. The content of phenethyl isothiocyanate (PEITC) in watercress inhibits HIF, which can inhibit angiogenesis.

    Watercress is mentioned in the Talmud as being able to stop bleeding, when mixed with vinegar."


    Wikipedia tiếng Việt thì rất thận trọng:
    "Người ta cũng gán một số lợi ích cho việc ăn cải xoong, chẳng hạn việc nó có tác dụng như một chất kích thích nhẹ, một nguồn hóa chất thực vật, có tác dụng chống ôxi hóa, lợi tiểu, long đờm và trợ giúp tiêu hóa."


    Tóm lại là không bổ ngang cũng bổ dọc. Hoan hô món nộm cải xoong!

    ReplyDelete
    Replies
    1. Viết nhầm chính tả: phải viết là "watercress" mới đúng.

      Delete